!از کم خوابی تا آلزایمر

به نظر می رسد کم خوابی مداوم و مشکلات خواب مزمن نتایجی بسیار بدتر و شدیدتر از آنچه که قبلا تصور میشد را به همراه دارد و می تواند منجر به از دست رفتن سلولهای عصبی در مغز انسان و در نهایت بروز (و یا تسریع) اختلالات پیشرونده ی عصبی از جمله "آلزایمر" بشود

در پژوهشی که در دانشگاه پنسیلوانیا در آمریکا صورت گرفته و نتایج آن اخیرا در ژورنال علوم اعصاب (نوروساینس) به چاپ رسیده٬ تعدادی از موش های آزمایشگاهی را بیشتر از حد معمول بیدار نگه داشتند تا شرایطی مشابه مشکلات خواب در زندگی مدرن امروز را ایجاد کنند. سپس گروهی از محققین علوم اعصاب شروع به بررسی سلولهای مشخصی نمودند که نقشی اساسی در هوشیار نگه داشتن مغز بر عهده دارند. بعد از چندین روز کم خوابی (با الگویی مشابه آنچه که افراد شاغل در شیفت شب از خود نشان می دهند؛ سه روز کار در شیفت شب و تنها ۴-۵ ساعت خواب در ظرف ۲۴ ساعت) مشخص شد که موش های مورد آزمایش ۲۵ درصد از سلولهای عصبی موجود در ساقه ی مغزشان (بخشی از مغز که نقش مهمی در هوشیاری و آگاهی ما ایفا می کند) را کاملا از دست داده اند! پژوهشگران می گویند که ما برای اولین بار توانستیم بطور مستدل نشان بدهیم که مشکلات خواب می تواند منجر به "از دست دادن سلولهای مغز" بشود. این مساله از آن جهت نیز مهم است که بدانیم سلولهای عصبی انسان برخلاف سایر سلولهای بدن در صورت از دست رفتن به سختی (و به میزانی بسیار کم) بازتولید و جایگزین می شوند و در نتیجه از دست رفتن آنها نتایج ناگواری را به همراه دارد. با این حال این پژوهشگران این را هم اضافه می کنند که ما نیازمند تحقیقات بیشتری هستیم تا متوجه بشویم آیا افرادی که نمی توانند خوب و به میزان کافی بخوابند هم در معرض خطر آسیب دائمی مغز می باشند و این آسیب های احتمالی دقیقا به چه صورت و شدتی است

پروفسور ویزی که مسئول انجام این تحقیق بوده می گوید: “حالا برای اولین بار مدرکی داریم که نشان میدهد کم خوابی منجر به بروز 'آسیب های مغزی برگشت ناپذیر' می شود؛ شاید این تنها یک آزمایش ساده بر روی موجودی با ساختار مغزی بسیار ساده تر از انسان باشد اما در عین حال به ما نشان می دهد که لازم است تا این مساله را در انسان نیز بسیار با دقت مورد بررسی قرار بدهیم” او می گوید که قدم بعدی در این مسیر بررسی مغز٬ پس از مرگ افرادی است که در شیفت های شبانه کار می کنند تا بتوانیم از این طریق هر گونه از دست رفتن سلول های عصبی یا ضایعات و آسیب های دیگر مغزشان را مورد بررسی قرار دهیم

از سوی دیگر شاید این را شنیده باشید که افراد با بالاتر رفتن سن نیازشان به خواب کمتر از قبل می شود. خب این چیزی جز یک باور نادرست و افسانه نیست٬ در حقیقت بر اساس تحقیق دیگری که به تازگی صورت گرفته خواب در سنین بالاتر از آنچه که قبلا تصور میشد مهم تر و حیاتی تر است. گروهی از محققین در دانشگاه تِمپل که این پژوهش را انجام دادند بر این باورند که کم خوابی مداوم و اختلالات خواب مزمن (علی الخصوص در میان سالی و یا سنین بالا) می تواند منجر به بروز بیماری های زوال عقل و از جمله “آلزایمر” شده و یا بروز آنها را تسریع نماید. برای این منظور و جهت مشخص کردن وجود ارتباط بین مشکلات خواب و بروز بیماری زوال عقل٬ این محققین دو گروه از موش ها را که سنی معادل یک انسان ۴۰ ساله داشتند برای مدت زمان ۲ ماه مورد آزمایش قرار دادند؛ خواب گروه اول عادی و به میزان کافی بود و گروه دوم را در معرض کم خوابی مزمن قرار دادند. “ما پس از پایان این دو ماه و در ابتدای بررسی نتایج آزمایش هیچ تفاوت محسوس و خاصی را بین این دو گروه مشاهده نکردیم٬ اما وقتی حافظه ی این دو گروه از موش ها را مورد بررسی و آزمایش قرار دادیم مشخص شد گروهی که دچار کم خوابی مزمن بود آسیب بسیار چشمگیری را در حافظه و همچنین و توانایی های یادگیریشان نشان می دادند” این را دومنیک پراتیکا یکی از پژوهشگران این آزمایش می گوید

به نظر می رسد در این گروه از موش ها سازمان دهی سلولهای عصبی در مغز بنوعی بهم ریخته و در نتیجه انتقال پیام های عصبی از یک سلول به سلول دیگر به خوبی و کارآیی قبل انجام نمیشود در نتیجه ارتباطات عصبی سلولهای مغز دچار اشکالات اساسی میگردد که این به نوبه ی خود و در نهایت منجر به آسیب های اساسی مغز در زمینه ی عملکردهای حافظه و شکل گیری خاطرات جدید٬ توانایی های یادگیری افراد و نیز سایر عملکردهای شناختی آنها می شود که در نهایت می تواند منجر به بروز آلزایمر گردد

ظرف پنج سال گذشته تعدادی دیگر از تحقیقات انجام شده در این زمینه موید آن است که اختلالات خواب واقعا و به راستی می تواند بعنوان یکی از اولین و زودهنگام ترین نشانه های هشدار آمیز بیماری های پیشرونده ی عصبی از جمله مهم ترین و بدنام ترین آن یعنی آلزایمر باشد. این بررسی ها نشان داده که اغلب افراد دچار آلزایمر و حتا پارکینسون و تعدادی دیگر از این دست اختلالات حتا "دهه ها" پیش از دچار شدن به این بیماری ها تجارب ناخوشایندی از انواع اختلالات خواب را داشته اند. در سال ۲۰۱۲ گزارشی در مجله ی نیچر به چاپ رسید که در آن محققین علوم اعصاب دانشگاه هالیفکس کانادا در یک پژوهش گسترده  با بررسی ۱۴۶۰۰ نفر مرد و زن بالای ۵۰ سال در ۱۲ کشور اروپایی و بررسی کیفیت و کمیت و مشکلات احتمالی مربوط به خوابشان متوجه شدند کسانی که دچار اختلال خواب بودند با احتمالی بسیار بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به آلزایمر قرار داشتند و هر چه شدت اختلالات خوابشان بیشتر٬ شدت اختلال آلزایمر آنها نیز متعاقبا بیشتر بود. در مطالعه ای دیگر که در دانشگاه بالتیمور و بر روی ۷۰ فرد مسن با میانگین سنی ۷۶ سال صورت گرفت و نتایج آن چند ماه قبل در ژورنال پزشکی آمریکا به چاپ رسید مشخص شد که کم شدن ساعات خواب در طول شبانه روز و نیز کاهش کیفیت خواب از جمله عواملی هستند که منجر تولید بیش از اندازه ی پروتئینی میشوند که نقش اساسی و کلیدی را در بروز اختلال آلزایمر ایفا می کند 

حتا شاید برایتان جالب باشد بدانید که در سال ۲۰۱۱ نتایج پژوهشی کوچک اما بسیار جالب توجه به چاپ رسید که عنوان می کرد در مراحل اولیه ی اختلال پارکینسون تغییرات مشخصی در "محتوای خواب" افراد نیز مشاهده می شود که از آن جمله و بطور خاص می توان به حضور مداوم "حیوانات و نیز خشونتی افزون در خواب" این افراد اشاره کرد. هرچند در حال حاضر پاسخی به این سوال وجود ندارد که نوع اختلالات خوابی که افراد پیش از دچار شدن به آلزایمر تجربه می کنند چه تفاوتی با مشکلات خواب پیش از دچار شدن به سایر بیماری های پیشرونده ی عصبی مثل پارکینسون و... دارد اما علیرغم این مساله تمامی محققین از این جهت با یکدیگر هم عقیده اند که عادت کم خوابی و مشکلات خواب حتا در دهه های ابتدایی زندگی نیز افراد را به میزان چشمگیری در خطر مواجه با این اختلالات در آینده قرار می دهد و در سنین بالاتر این خطر بمراتب بیشتر نیز می شود

میلیون ها نفر دچار انواع اختلالات خواب هستند٬ نداشتن خواب کافی باعث کاهش توجه و تمرکز فرد٬ ضعف حافظه و سایر مشکلات دیگر در زندگی روزمره افراد می شود. با بالاتر رفتن سن و بخصوص در افراد مسن این مشکل می تواند حتا بیشتر هم بشود چرا که دردهای احتمالی٬ مصرف دارو و… میتوانند موانعی مضاعف برای داشتن خواب کافی باشد 

محققین امیدوارند که با انجام تحقیقات بیشتر و در دراز مدت این امکان فراهم بشود تا بتوان با ساخت داروهایی از عوارض جانبی کم خوابی و زیان های احتمالی آن در مغز انسان جلوگیری کرد ولی تا آن زمان بهترین کار جدی گرفتن مشکلات خواب و تلاش برای حل آنها از جانب خود فرد است. از مجموع آنچه گفته شد اینطور بر می آید که مکانیزم های دفاعی و ایمنی بدن و مغز ما در هنگام خواب فعالتر از زمان بیداری ماست که این موضوع با این دیدگاه در حال رشد که خواب خوب برای سلامتی جسمی و روانی ما نه یک انتخاب که یک ضرورت است نیز سازگاری دارد. از همین رو قویا توصیه می کنم ویدیوی زیر را حتما مشاهده نمایید

در مطلبی دیگر پیرامون راهکارهای ساده و موثری که برای تغییر عادات نامناسب خوابیدن و رفع یا کم کردن مشکلات آن توسط هر شخص قابل اجراست صحبت خواهم کرد